2024 Kadın ve İstihdam Araştırması Sonuçları Açıklandı!

XSIGHTS, 2024 Kadın ve İstihdam Araştırması’nı Sonuçlandırdı

2024 Kadın ve istihdam Araştırması; TurkishWIN, XSIGHTS Araştırma ve Danışmanlık ve TED Üniversitesinin ortaklığında kadın ve istihdam konularında farkındalık yaratmak amacıyla gerçekleştirildi. Araştırma; cinsiyet temelli genel mitleri, değerleri, kadın istihdamına bakışı, babalık iznini ve cinsiyet temelli iyileştirici politika başlıklarını ele aldı. 

14 - 26 Ocak 2024 tarihleri arasında Türkiye temsili 1000 kişiyle telefon anketi yöntemiyle gerçekleştirilen 2024 Kadın ve İstihdam Araştırması,  yapılan kalite kontrollerinin ardından Statistical Package for the Social Sciences (SPSS) 22.0 ile analiz edildi. Seçilen örneklemin cinsiyet dağılımı %50’ye 50 iken; yaş dağılımında 18-24 yaş aralığı örneklemin %14,6’sını, 25 – 34 yaş aralığı %20,5’ini, 35 – 44 yaş aralığı %20,7’sini, 45 – 54 yaş aralığı %17,2’ini, 55 -64 yaş aralığı %13,5’ini, 65 yaş ve üzeri ise %13,5’ini oluşturuyor. Ortalama yaşın 41.4 olduğu örneklemde, Sosyal Ekonomik Statü (SES) Gruplarının kırılımı şu şekildedir: AB SES Grubu %13, C1 SES Grubu %22, C2 SES Grubu %29 DE SES Grubu %36. %30 Çalışan Kadın kotası da uygulanmıştır.

29 Şubat tarihinde TED üniversitesinin ev sahipliğinde araştırma sonuçlarının kamuoyuyla paylaşıldığı etkinliğe, kamu ve özel sektörden önemli bir katılım sağlanırken etkinlik çevrim içi de takip edilebilmiştir. 

Etkinliğin açılış konuşmacılarından Avrupa Kalkınma ve İmar Bankası Ekonomisti Özen Karaca Tumer şunları dile getirmiştir:

Toplumda geleneksel olarak kalıplaşmış yargılar ve eşit olmayan koşullar nedeniyle kadınların ekonomik hayata katılımlarının önünde belli engeller oluşuyor. Fırsat eşitliğini sağlayabildiğimiz ölçüde bu engeller kalkacak ve kadınlar ekonomik büyümenin ve sürdürülebilir kalkınmanın kilit aktörleri olacak. Günümüzde dijital ve yeşil dönüşüm kadın istihdamı ve kadın liderliğini arttırmak için bizlere muazzam bir fırsat penceresi sunuyor. Kadınların finansal okuryazarlığının ve dijital becerilerinin gelişmesi geleceğin mesleklerinde onları önemli islerde konumlayacak. Enerji, altyapı ve üretim gibi operasyonlarını karbonsuzlaştırma hedefleri koyan sektörlerdeki şirketler için de bu hedefleri gerçekleştirmeye liderlik edebilecek kapasitede ve teknik donanımdaki kadınlar değişim ajanı olacak. EBRD, kadınların dijital ve yeşil dönüşümün sunduğu fırsatlardan yararlanmaları için özel sektör paydaşları ile birlikte kadınları desteklemeye devam edecek. 

Araştırma sonuçlarını açıklayan, XSIGHTS Araştırma ve Danışmanlık Kurucusu Çiğdem Penn:

“XSIGHTS olarak Kurumsal sosyal sorumluluk çerçevesinde kadın istihdamını araştırıyoruz hem de nereye gidiyor ülkemiz onu gözlemlemiş oluyoruz ve bir anlamda da ülkemizin geçmişinin geleceğinin notunu tutuyoruz. Kadının istihdamında önemli bir nokta kadınlarında çalışmayı istemesi. Dolayısıyla bizim burada yapmamız gereken şey bir toplumsal değişim, toplumsal değişime vesile olmak. Bunu da tek başına kadınlarla yapamayız. Eğer toplumu değiştireceksek bu denkleme erkekleri de eklememiz gerekiyor. Erkeklerin de bakış açılarını değiştirmemiz gerekiyor. Bizim her yıl bu çalışmada müthiş sonuçlar ortaya çıkıyor. Bu seneki çalışmamızın sonuçlarına genel mitler çerçevesinde baktığımızda bir çocuğa en iyi annesi bakar genel bir mit olarak görüyoruz. Mesela bakıcı ile büyüyen çocuk mutsuz olur buna katılanların oranı %20 yani toplumda 10 kişiden 2 kişi hala buna inanıyor. Anne çalışırsa çocuk anne sevgisinden mahrum kalır inancında ise bu çalışan annelerin kanayan yarası diyebiliriz. Buna inanan hala 10 kişiden 2 kişi var. Tabi buna katılamayanlarda var yaklaşık %50 de buna inanmıyor. İstihdam sonuçlarını incelediğimizde hala erkek dominant bir bakış açısı var. Mesela erkekler evin ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak zorundadır inancına inanlar %34. Yani hala erkekler daha fazla sorumluluk altında bırakılıyor. Öte yandan ülkede insanlar iş bulamıyorsa çalışmak kadınlardan çok erkeklerin hakkıdır mitine inananlar %13 e kadar düşmüşler. Geçmiş yıllarda bu daha büyük bir orandı. Buna da şöyle bakmak da önemli: ekonomik kriz ortamlarında sadece kadın çalışarak ya da sadece erkek çalışarak ailesini geçindirmesi giderek zorlaşmakta. Bu sebeple de bakış açılarının değiştiğini söyleyebiliriz. Kadınların istihdamını kolaylaştırıcı politikaları sorduğumuzda en büyük beklenti esnek çalışmak. Kadının esnek çalışmaya ihtiyacı var. İş hayatının saatlerini ayarlayabileceği esnek çalışma saatlerine ihtiyacı var. “ 

TurkishWIN kurucusu Melek Pulatkonak araştırma sonucunda yorum olarak:

Toplum ne ekerse, ailemizde ve iş hayatında onu biçiyoruz. Kültürel miras ve birlikte getirdiği toplumsal cinsiyet algılarını değiştirmek uzun soluklu bir koşu, biz dönüşüm liderleri için de tam bir maraton. İşte bu yüzden "Kadın ve İstihdam" araştırmamızı her sene gerçekleştiriyor, nereye koştuğumuzu görüyor ve toplumun nabzını tutuyoruz. 2011 yılından bugüne, eşit fırsat eşitliğini sağlamak için yenilikçi çözümleri dijital platformlar üzerinden tüm ekosistemimizin desteğiyle sunuyor ve genç kadınların sevdikleri meslekleri keşfetmeleri ve "yapabilirim" demeleri için umutla çalışıyoruz. Daha fazla deneyim paylaşımına ve ötekileşmeden birbirimizle konuşmaya çok ihtiyacımız var. Bu çerçevede "Milyon Kadına Mentor" hareketimize 1200 gönüllü mentor ile 18-25 yaş arasında danışacağım bir şey var diyen tüm genç kızları bir araya getiriyoruz. Hedefimiz 2031 yılında 1 milyon mentorluk eşleşmesi. Araştırma sonuçlarından görüyoruz ki, çalışan ya da çalışmayan kadın ve erkekler olarak birbirimizle konuşmaya ve toplumsal cinsiyet eşitliği farkındalığını artırmaya çok ihtiyacımız var. Cumhuriyetin ikinci yüz yılında hep birlikte konuşalım, deneyimlerimizi paylaşalım diyerek yola çıktığımız "Hikaye Hasadı" hareketimizin bu ihtiyacı karşıladığını ve doğru yolda koştuğumuzu bir kez daha gördük. Ötekileştirme olmadan, güven ortamında birbirimizle konuşabildiğimiz, deneyimlerimizi paylaşarak gelecek nesillere iz bıraktığımız platformlara çok ihtiyacımız var. TurkishWIN olarak bu güvenli alanları dijital kız kardeşlik platformumuz BinYaprak ve programlarımızla sunmaya ve ekosistemimizin desteğiyle gelecek nesillere destek olarak iz bırakmaya bugün ve yarın devam edeceğiz. Umuyoruz ki, bu maratonda bize ışık tutan "Kadın ve İstihdam" araştırma sonuçları sizin de kuzey yıldızınız olur.Araştırma sonuçlarını yorumlamak adına Kezban Çelik: 

Esnek çalışma, çalışma saat ve günlerinin azaltılması önemli. Ancak bu konuda çok dikkatli olunması gerekiyor. Esnek çalışma sadece kadınlar için talep edilir ise bu çalışma “iş-ev” dengesinin kurulmasına yardımcı oluyor ve kadınların istihdamları önündeki engellerin yeniden üretilmesine yol açıyor. Ve yine sadece kadınlar esnek işlerde oldukları vakit çalışan kadınların karar mekanizmalarında, yönetici kadrolarda yer alması nerede ise imkânsız oluyor ve kariyer mesleklerinde yer almaları güçleşiyor. Bu nedenle bu tür uygulamaları hem kadın hem de erkekler için talep etmek gerekiyor. 

Araştırma sonuçlarını, UNDP çalışma alanı açısından ele alan UNDP Türkiye Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Uzmanı Aslı Çoban: 

İstihdamda cinsiyet eşitliği, kadının insan haklarının bir gereği. Ayrıca, kriz ve afetler karşısında aileler, toplum ve ekonomiler düzeyinde bizi güçlü kılıyor. İlk olarak, kadınların ailede doğal gelir getirenlerden ve erkeklerin de birincil bakım veren arasında olduğu haneler cinsiyete dayalı kalıp yargıların yenilmesi ve bakım krizleri ve ekonomik krizler karşısında hanelerin ve toplumların dayanıklılığı için temel. İkinci olarak, yeterli, ulaşılabilir, kaliteli ve kriz planına sahip bakım sistemleri ve bakım sektöründe insana yakışır işler, kadınların işgücüne giriş ve işte devamlılıklarının desteklenmesinin anahtarı ve Covid-19 salgını gibi bakım krizlerine karşı bizi koruyacak. Son olarak da, işgücü piyasasında, ayrımcılık ve cinsiyete dayalı ayrışmaların ortadan kaldırılması hem insan kaynağının kullanımında etkinlik hem de krizler karşısında hızlı toparlanma için gerekli. Yani, cinsiyet eşitliğine baş koymak, riskler ve krizlere, geleceğe hazırlıklı olmak anlamına da geliyor. Çözüm, ailedeki roller ve iş bölümünde eşitlikten, iklim eyleminde kadın liderliğine ve teknolojide, geleceğin işlerinde kadınların eşit temsiline kadar çok büyük bir alanı kat ediyor. Ajandamız büyük, ama karmaşık değil. Krizlerden öğrenebiliriz, dayanıklılık için eşitliğe yatırım yapabiliriz. Yeşil dönüşüm, teknolojik, endüstriyel dönüşüm gibi süreçleri daha fazla eşitlik tesis etmek için fırsatlar olarak değerlendirebiliriz. Sistemli, stratejik ve kararlı şekilde kadının güçlenmesi yol haritasını önümüze koymamız gerek. Araştırmanın ortaya koyduğu şekilde, toplumun bakışında olumlu değişimler görmek de ümit verici. Demek ki, eşitlik politikalarına yönelik bir toplumsal zemin ve destek var.  

Bu araştırmada ön plana çıkan bulgular ise şu şekilde;

Genel Mitler

Toplumun yarısından fazlasının kadınların eğitimine ve istihdamına yönelik algıları olumludur; ancak söz konusu çocuk bakımı olduğunda farklılaşmaktadır. Toplumun yarısından fazlası (%61,2), çocuğa en iyi annesinin bakacağını düşünmektedir. Ancak geçen seneden bugüne gelindiğinde toplumdaki bakış açısının değiştiği görülmektedir. Ekonomik şartların insanların bakış açısını değiştirdiği üzerine bir yorum yapılabilir. Eğitim seviyesi artıkça, bir çocuğa en iyi annesi bakar ifadesine katılım azalmaktadır.  

Toplumdaki her beş kişiden birisi ise, annenin çalışması durumunda çocuğun anne sevgisinden mahrum kalacağını düşünmektedir. Bakıcıyla büyüyen çocukların mutsuz olacağına inananların oranı %20 iken çalışan annenin çocuğuna iyi bakamayacağına inananların oranı ise %15’tir. Genel olarak çalışmayan kadınlar, çalışan kadınlara göre genel mitlere daha çok destek verme eğilimindedirler; ancak “Bir çocuğa en iyi annesi bakar” görüşü toplum bazında %61 desteklenirken bu oran çalışmayan kadınlarda %54’e düşmektedir. Bu mit çalışan kadınlar tarafından daha fazla desteklenmektedir. Bunun sebebi çocuk bakımı ile ilgili daha fazla desteğe ihtiyaç duydukları olarak yorumlanabilir. 

 Kadın ve erkek katılımcılar arasındaki en büyük farklılık ev içi işlerin, çocuk bakımının annenin eve para getirmenin babanın işi olduğu yönündeki noktadır. Toplumdaki her on kişiden birisi, aile içerisindeki geleneksel iş bölümünü destekleyerek annenin görevinin çocuklara bakmak, babanın görevinin ise ailesine bakmak olduğunu düşünmektedir. Buna paralel olarak, erkeklerin kadınlara nazaran daha fazla ailelerinin ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak zorunda oldukları düşünülmektedir (erkek karşılamalı %36,5 - kadın karşılamalı %35,9). Çalışan anne çalışırsa çocuğun anne sevgisinden mahrum kalacağı ve ev içi işlerin, çocuk bakımının annenin, eve para getirmenin babanın görevi olduğu konuları jenerasyonlar arasında farklılaşmaktadır. 

Genel olarak toplumdaki tabular değişmektedir. Babanın çocuk bakımına daha fazla dahil olmasının istendiği, annenin çalışmasının daha iyi karşılandığı bir durum ile karşılaşılmaktadır.  Net değerler 2022 yılından bu yana olumlu yönde gelişmiştir. 

• Bir çocuğa en iyi annesi bakar  net değeri % 58 ‘ den % 43 ‘ e düşmüştür, 
• Anne çalışırsa çocuk anne sevgisinden mahrum kalır net değeri % 34’ den - % 29 ‘ a ilerlemiştir 
• Babanın çocuk bakımında önemli bir rolü olmasa da olur net değeri  % 1,6 ‘ dan - % 47,2 ‘ ye ilerlemiştir 
• Bakıcıyla büyüyen çocuk mutsuz olur net değeri  % 19 ‘ dan % -30 ‘ a ilerlemiştir
• Çalışan anne çocuğuna iyi bakamaz  % 8’ den -% 41 ‘ e dönmüştür 
• Ev işi işler çocuk bakımı annenin, eve para getirmek babanın işidir e olan inanç ise % 20 ‘ den - % 45 ‘ e ilerlemiştir. 

Yaygın Değerler

Yaygın değerler konu başlığı altındaki soruların çoğunda, 18-24 yaş grubunun diğer yaş gruplarına göre en tepkili grup olduğu görülmektedir. “Kadınlar eğitim hayatını tamamladıktan sonra çalışmamalıdır” görüşü %9,6 ile yaygın değerler başlığı altında en az desteklenen görüş olmuştur. Ayrıca, “Üniversite eğitimi, kız çocuktan çok erkek çocuk için önemlidir” ifadesine katılmayanların oranı, yaygın değerler altında sorulan diğer tüm soruların katılmayanlarından oransal açıdan daha yüksek ölçülmüştür. Üniversite eğitimi kız çocuktan çok erkek çocuklar için önemlidir ifadesi her on kişiden üçünde ve kadın evlendikten sonra çalışmamalıdır ifadesine toplumda yaklaşık her on kişiden dördünde karşılık bulmamaktadır. 

Erkeklerin girişimcilik konusunda ve siyasi lider olma konusunda kadınlardan daha iyi olduğunu düşünenlerin oranı ise sırasıyla %16,7 ve %15,3’tür. Kadın ve erkekler arasındaki en derin farklar kadınların eğitim hayatını tamamladıktan sonra çalışamaması ve erkeklerin daha başarılı girişimci/iş insanı olduğu kanısıdır. Çalışan kadınlar “Üniversite eğitimi, kız çocuktan çok erkek çocuk için önemlidir”, ifadesine daha fazla oranla katılmamaktadır.  Z jenerasyonu yaygın değerlerdeki toplumsal cinsiyet rolleri hakkındaki görüşleri diğer jenerasyonlara göre biraz farklılık göstermektedir.

Yaygın değerlerin değişimini 2022 sonuçları ile kıyasladığımızda da net değerlerde olumlu bir gelişim olduğunu görüyoruz. Katılmayanların oranındaki anlamlı artışla genel tabularında yıkılmış olduğunu söyleyebiliriz.

• Genelde erkekler kadınlardan daha iyi siyasi lider olur bakış açışının net değeri -%6 dan bu düşünceye katılmayanların oranının artmasıyla  -%46 ya ilerlemiştir.
• Erkekler kadınlardan daha başarılı girişimci/iş insanı olur net değeri -%0,6 den bu düşünceye katılmayanların oranının artmasıyla  -%46,5 e ilerlemiştir.
• Eğer bir kadın, kocasından daha fazla para kazanıyorsa, bu durum evlilikte sorunlara yol açar net değeri bu düşünceye katılmayanların oranının artmasıyla %8,4 den -%50 ye ilerlemiştir.
• Üniversite eğitimi, kız çocuktan çok erkek çocuk için önemlidir net değeri bu düşünceye katılmayanların oranının artmasıyla -%24 den -%58 e ilerlemiştir
• Kadınlar evlendikten sonra çalışmamalıdır olan yaygın inancın net değeri bu düşünceye katılmayanların oranının artmasıyla -%19 dan -%56 ya ilerlemiştir.

İstihdam

“Erkekler, ailelerinin ekonomik ihtiyaçlarını gidermek zorundadır” görüşü, bu başlık altında sorulan diğer tüm sorulardan daha yüksek oranda desteklenmektedir (%33,8). Bunun karşı argümanı olarak nitelendirilebilecek “Kadın çalışarak ailesinin ekonomik ihtiyacını karşılamak zorundadır” ifadesine toplam katılım oranı ise %14,7’dir. “Ülkede insanlar iş bulamıyorsa, çalışmak kadınlardan çok erkeklerin hakkıdır”, cinsiyete göre farklılık gösterirken kadınlar buna anlamlı derecede katılmazken, erkekler istatiksel anlamlı bir farkla daha çok katılmaktadırlar. Çalışmayan kadınlar “Ülkede insanlar iş bulamıyorsa, çalışmak kadınlardan çok erkeklerin hakkıdır” ifadesini daha az desteklemektedir. 

Dört yıldır düzenli olarak sorulan sorular yıllara göre kıyaslandığında “Erkekler, ailelerinin ekonomik ihtiyaçlarını gidermek zorundadır” ifadesi %25’lik bir düşüş ile bir önceki yıla göre en çok değişen değer olmuştur. Z jenerasyonu %50’si “Erkekler ailelerinin ekonomik ihtiyaçlarını gidermek zorundadır” ifadesine katılmamaktadır. 

İstihdama olan bakış açılarını 2022 sonuçları ile kıyasladığımızda anlamlı bir şekilde net değerlerde gelişim olduğunu görüyoruz. Genel 2022 yılından bu yana çalışmak ve ekonomiye katkı sağlamak erkeklerin görevidir tabusunun kırıldığını da söylebiliriz. Değişimlere baktığımızda;

• Ülkede insanlar iş bulamıyorsa, çalışmak kadınlardan çok erkeklerin hakkıdır net değeri bu düşünceye katılmayanların oranının artmasıyla -%5 den -%50 ye ilerlemiştir.
• Kadınlar çalışarak ailesinin ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak zorundadır net değeri -%1,9 dan -%45,4 e ilerlemiştir.
• Part-time/yarı zamanlı çalışma kadınlar için uygundur net değeri %28,6 dan -%16,1 e ilerlemiştir.
• Erkekler ailelerinin ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak zorundadır bakış açısının net değeri de -%45 den -%7 ye ilerlemiştir.

Babalık İzni

Katılımcıların %31’i babalık izninden haberdar olduğunu belirtirken babalık iznini bilmeyenlerin oranı %69’dur. Babalık izni hakkında bilgisi olanların, babalık izni süresi talepleri ortalama 15 gündür. 2022 yılında babalık izninden haberdar olanların oranı %34’tür.

Kolaylaştırıcı Politikalar

Kadın ve erkeklere yönelik, işveren tarafından talep edilen kolaylaştırıcı politikalarda ilk sırada esnek-kısa çalışma saatleri olmuştur (%40,2). Bunu sırasıyla daha fazla izin günü/daha esnek izin imkanı (%9,6) ve evden çalışma imkanı (%6,3) takip etmektedir. Katılımcıların, erkeklerin aile/bakım yükümlülüklerini yerine getirmek için işveren tarafından bekledikleri kolaylaştırıcı politikalardan en sık dile getirileni esnek-kısa çalışma saatlerinin olmasıdır (%23,3). Kadınlar için de beklenen kolaylaştırıcı politikalarda birinci sırada yer alan bu beklentinin erkekler için ilk sıraya taşındığı görülmektedir. Bunu sırasıyla, sırasıyla daha fazla izin günü/daha esnek izin imkanı  (%19,1) ve daha yüksek maaş (%17,1) takip etmektedir.