Ekonomik krizlerin bir sorunu da, iktisadi ajanları tüketim ve tasarrufta günübirlik önlemler almaya zorlamasıdır. Özellikle Türkiye gibi ülkelerde gelecek belirsizdir. Kırılganlık ve riskler bu belirsizliği daha da artırıyor.
Bunun içindir ki, Türkiye’de iktisat politikalarından çok, para, kur ve sermaye piyasası araçları tartışılıyor.
Çoğu sektör fiyat teklifini ve anlaşmayı dolar ve Euro üstünden veriyor ve yapıyor.
Bu sene Mart-Haziran arasında 4 ay, dolar kuru yalnızca yüzde 1,5 oranında arttı. Aylık ortalama dolar kuru, 2024 Mart ayında 32,04 iken, 2024 Haziran ayında 32,52 oldu.
Bu dört ayda mevduat yüzde 18 oranında faiz getirdi.
Mart başında bankaya 100 dolar bozdurup yatıran bir yabancının parası Haziran sonunda 116,5 dolar oldu.
Son dört ay dolar neden artmadı?
1.Mehmet Şimşek’in, Ortodoks odaklı rasyonel politika uygulanacağını açıklaması, sıcak para girişini artırdı. Uluslararası fonlar, sahip olduğu kaynakların bir kısmını riskli yatırımlara ayırıyor. Bu fonlar kısa vadeli girip çıkıyor.
Türkiye’ye Ocak-Mayıs 2024 arasında yabancının gayrimenkul alımı dışında doğrudan yabancı yatırım sermayesi girmedi ve fakat aynı dönemde 5,8 milyar dolar portföy yatırımı girdi. Portföy yatırımları haziran ayında da girmeye devam etti.
2.2023 yılı Ocak-Mayıs arasında ilk beş ayda toplam ithalatımız 158,3 milyar dolar iken 2024 yılında 14,6 milyar dolar azalarak 143,7 milyar dolara geriledi. Döviz talebi azaldı.
İthalattaki gerilemenin nedeni, Eylül ayından beri külçe altın ithalatının kotaya bağlanmış olmasıdır.
3.2023 turizm gelirleri arttı. 2024 döviz ihtiyacı daha düşük kaldı.
4.Merkez Bankası 2003 temel yılı ve TÜFE bazlı reel kur endeksine göre Mayıs 2024 sonunda bir dolar ve bir Euro’dan oluşan döviz sepetine karşı TL’nin değeri yüzde 38,54 oranında daha düşüktür. TL’nin düşük değerde olması kur artışını frenliyor.
Bundan sonra ne olur?
1.14/21 Haziran haftası, Kur Korumalı Mevduat 35,7 milyar lira (1.08 milyar dolar) azaldı. Döviz tevdiat hesapları 2,3 milyar dolar arttı. Dolarizasyon biraz düşmüştü artmaya başladı. Dolar talebi artınca kurlar da yeniden en az TL enflasyonu-dolar enflasyonu kadar artar.
2.FED, faiz indirince dolar endeksi düşüyor. ABD ilk çeyrekte yüzde 1,4 oranında düşük büyüme yaşadı ve fakat enflasyonda bir yıldır yüzde 3 üstünde seyrediyor. 2023 Temmuz ayında yüzde 3 olan enflasyon, Mayıs 2024’te biraz artarak 3,3’e yükseldi.
Geçen yıl, 2024 yılında FED faiz düşürecek beklentisi oluşmuştu. Gerçekleşmedi. Düşürmezse dolar endeksi düşmez ve diğer paralar gibi TL’ye güçlü kalır.
3.Türkiye gri listeden çıktığı için, yabancı yatırım sermayesinin gelme ihtimali arttı. Bu durumda TL değer kazanır.
4.Mehmet Şimşek’in bütçede tasarruf politikası sonuç vermedi. Rasyonel politikalara olan güven düştü. Ayrıca bütçede israfı kaldırmadan vergileri artırma projesi de tepki çekti. Zaten Ekonomik güven endeksi de geriledi. Bu durumda enflasyon beklenenin üstünde olur. Kur artışı devam eder.
5.Demokrasi ve hukukun üstünlüğü gibi piyasanın ve güvenin altyapısında erozyon devam ediyor. Devlet ve eğitim sisteminde kurumsal yapının bozulması ve ne olduğu belli olmayan sığınmacılar, Ekonomik riskleri de artırdı. Riskler arttıkça dövize yöneliş de artıyor.
6.Bu sene cari açık geçen seneye göre düşük çıkacak ama bir yıl içinde ödenmesi gereken dış borç stoku, 2022 yılında 190,2 milyar dolar iken bu sene 232,1 milyar dolara yükseldi. CDS oranı 300 dolayında ama hâlâ Türkiye, Rusya ve Mısır’dan sonra dünyanın en riskli üçüncü ülkesidir. Riskler yüksek olunca, kur artışı kaçınılmaz olur.
Sonuç olarak, hazirana kadar 4 ay sabit düzeyde kalan dolar kuru bundan sonra en az TÜFE kadar artar. Dolardan TL’ye geçmek yanlış olur.
