Eylül ayında, TÜFE oranı aylık 2,97 ve yıllık 49,38 olarak açıklandı. İTO da yıllık geçinme endeksini de iki gün önce aylık 3,9 ve yıllık 59,18 olarak açıklamıştı.
1- TÜİK ile İTO aylık ve yıllık enflasyonu arasındaki fark, enflasyon verilerinde güven sorunu yaratıyor.
2- Kiralar, yasal olarak 12 aylık ortalama TÜFE’ye göre yapılıyor. Eylül ayında 12 aylık ortalama TÜFE, yıllık TÜFE’nin üstünde, yüzde 63,47 oldu. Yıllık enflasyon trendi düşerken 12 aylık ortalama TÜFE, yıllık TÜFE’nin üstünde olur. Yıllık enflasyon trendi artarken de tersine altında olur.
Eylül 2024 kira artışı yüzde 63,47 olarak hesaplanacak.
3- Gıda fiyatları TÜFE’de belirleyici kalemdir. Eylül’de gıda fiyatları aylık ve yıllık artışı TÜFE altında kaldı. Gıda fiyatlarının göreceli olarak daha düşük kalmasına,
*Dünyada gıda fiyatlarının düşmesi,
*2024 tarım üretiminde artış olması,
*Halkın satın alma gücünün düşmesi, etkili oldu.
4- Bloomberg’in anketinde gelişmekte olan ülkeler “Brezilya, Endonezya, G. Afrika, Hindistan, Kolombiya, Peru, Meksika, Polonya, Rusya, Çekya, Tayland, Şili, Filipinler, Romanya, Macaristan” 2024 enflasyon beklentisi ortalama oranı yüzde 4’tür. Türkiye’de TÜFE oranı gelişmekte olan ülkelere göre çok yüksektir.
5- Çekirdek enflasyon; İşlenmemiş gıda ürünleri gibi tabiat şartlarına bağlı ürünler, enerji ve altın gibi fiyatı yurt dışında oluşan mallar ile yüksek vergili oldukları için içki ve tütün gibi malların fiyat artışlarını çıkardıktan sonraki TÜFE (B)’dir ve enflasyon direncini gösterir. Yİ-ÜFE de maliyet artışını gösterir.
Eylül’de çekirdek enflasyon yüzde 48,23 oldu ve Yİ-ÜFE 33,09 oldu. Bu durum TÜFE trendinin düşüş yönünde olduğunu gösterir.
Geçen sene Ağustos ayında bir dolar ve bir Euro’dan oluşan döviz sepeti, MB TÜFE bazlı reel kur endeksi, 52,56 iken bu sene Ağustos’ta 63,34 oldu. TL döviz sepetine karşı son bir yılda yüzde 20,5 değer kazandı. Bu nedenle ithalat fiyatları ve paralel olarak üretim maliyetleri daha çok düştü. Yİ-ÜFE de daha düşük çıktı.
6- 2024 sonu TÜFE oranı yüzde kaç olur?
Merkez Bankası piyasa katılımcıları anketine göre bu sene yıl sonu TÜFE oranı yüzde 43,11 olarak tahmin ediliyor. Eğer bir sürpriz olmazsa bu oran gerçekleşebilir. Ama Türkiye’de başkanlık sisteminden sonra, ne zaman ne olacağı hiç belli olmuyor.
Söz gelimi; TBMM konuşmasında Sayın Cumhurbaşkanı; "Vadedilmiş topraklar hezeyanıyla hareket eden İsrail yönetiminin, Filistin ve Lübnan’dan sonra gözünü dikeceği yer bizim vatan topraklarımız olacaktır. İsrail saldırganlığı Türkiye’yi de içine almaktadır. Vatanımız, milletimiz, bağımsızlığımız için bu devlet terörüne elimizdeki her imkânla karşı duracağız" dedi.
Böyle bir yaklaşım üretici-tüketici gibi iktisadi ajanların, hatta sıcak paranın bile aklından geçmezdi. Ancak bu konuşmadan bir gün önce 30 Eylül 2024’te 9, 665,78 olan Bist 100 Endeksi, bir gün sonra 2 Ekim 2024’te 9,012,87 ile kapandı. Yani bu iki günde Bist 100 Endeksi yüzde 6,7 oranında değer kaybetti. Dün Bist 100 Endeksi’nde yeniden artış başladı. Ama önceki seviyeye gelecek mi? Belirsizlik var.
Bu gibi çıkışlar, sıcak paranın ani çıkışına neden olur. Sıcak para çıkarsa döviz sorunu ve kur artışı olur. TÜFE yeniden artar.
